Ünlü Türemesi

Türkçe dil bilgisi kuralıdır ve iki tür sözcükte bulunur;

1. -cık, -cik eki alan sözcükler
2. pekiştirme sözcükleri

#türkçe #dil bilgisi

cık ve cik eki alan her sözcükte mutlaka bir ses olayı mevcuttur. Bu ses olayı ünlü türemesi olabilir. Ünlü türemesi gerçekleşmemişse o zaman da ünsüz düşmesi vardır. Yani ikisinden biri kesinlikle vardır.

Yani özetle, mesela bir sınavda ünlü türemesi bulunan sözcüğü bulmanız isteniyorsa -cık -cik eki almış sözcükleri sevin, onları tanıyın ve inceleyin. Aradığınız şey onda olabilir.

#türkçe #dil bilgisi

-cık -cik eki alan sözcüklerde ünlü düşmesi mevcut olabilir demiştik. İşin güzel tarafı bu sözcüklerin sayısı o kadar az ki, ezberlemek bile iş görür.

1. az > az(ı)cık
2. bir > bir(i)cik
3. genç > genc(e)cik
4. dar > dar(a)cık

Türeyen ünlüler parantez içine alınmıştır.

Sınav notu: Kafa karıştırmak için "öpücük" ve "gülücük" gibi sözcükler kullanılabilir. Bunlar görüntüde -cük eki almış gibi görünüyor olsa da sözcüklerin kökü, "öpüş" ve "gülüş" şeklinde olup birer işteş çatılı fiildirler ve ünlü düşmesi yoktur, bunun yerine "ş" sesleri düşmüştür, yani ünsüz düşmesine sahiptirler.

Sınav notu: Kafa karıştırmak için kelimeleri verip "hangisinde birden fazla ses olayı vardır" şeklinde bir soru gelebilir. İşte o sözcük de "gencecik" sözcüğüdür. Bunda hem ünlü türemesi olduğu gibi sözcüğün kökü olan "genç" sözcüğündeki "ç" harfi yumuşayıp "c" olduğu için ünsüz yumuşaması gerçekleşmiştir.

#türkçe #dil bilgisi

Pekiştirme işlemine maruz kalan sözcüklerde ünlü türemesi gerçekleşme ihtimali vardır.

Öncelikle pekiştirme nedir, nasıl yapılır ilgili başlıktan bir göz atmak faydalı olacaktır.

Örneğin "parlak" sözcüğüne bakalım. Bu sözcüğü pekiştirmek istersek "pasparlak" sonucuna ulaşırız. Ancak "pas" ön ekinde "pa" kısmı sözcükle uyumu sağlayan sesler, "s" harfi de p, r, s, m pekiştirme harflerinden birisi olarak karşımıza çıkarlar. Sonuç olarak bu örnekte herhangi bir ses olayı (düşme, kaynaşma, yumuşama vs) mevcut değildir, sadece pekiştirme gerçekleşmiştir.

Ancak "sağlam" sözcüğüne bakacak olursak pekiştirme uygulanmış hali "sapasağlam" olacaktır. Bu durumda yine "sap" kısmı bir ses olayı olmayıp pekiştirme kuralını gerçekleştiren ön ek olurken "sap" ve "sağlam" arasında kalan "a" harfi ise ünlü türemesine örnek olaydır. Dolayısıyla pekiştirme olan sözcükler bazen ünlü türemesi barındırır diyebiliriz.

#türkçe #dil bilgisi